Hội thảo khoa học “Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam với việc chuyển đổi số”: Hướng tới mô hình xuất bản học thuật hiện đại

PGS.TS. Tạ Minh Tuấn, Phó Bí thư Đảng ủy, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm phát biểu khai mạc Hội thảo

Hội thảo vinh dự được đón tiếp bà Nguyễn Thị Minh Huế, Phó Vụ trưởng Vụ Báo chí- Xuất bản, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương; các nhà khoa học, nhà quản lý đến từ các cơ quan tạp chí, xuất bản PGS.TS. Từ Thúy Anh, Tổng Biên tập Tạp chí Quản lý và Kinh tế quốc tế, Trường Đại học Ngoại thương; ông Lê Hà Vĩnh, Phó Trưởng ban Ban Xuất bản điện tử và Thiết kế, Nhà xuất bản Khoa học - Công nghệ - Truyền thông, Bộ Khoa học và Công nghệ; cùng các đại biểu đại diện Lãnh đạo các đơn vị thuộc, trực thuộc Viện Hàn lâm và đại diện các tạp chí thuộc các Viện chuyên ngành trực thuộc Viện Hàn lâm.

Về phía Nhà Xuất bản và Tạp chí Khoa học xã hội có PGS.TS. Phạm Minh Phúc, Quyền Giám đốc, các Phó Giám đốc: PGS.TS. Nguyễn Duy Lợi và TS. Lê Minh Anh, cùng toàn thể viên chức, người lao động của đơn vị.

Thực trạng và yêu cầu chuyển đổi số trong hệ thống tạp chí khoa học

Phát biểu khai mạc Hội thảo, PGS.TS. Tạ Minh Tuấn, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm, cho biết, trong những năm qua các tạp chí trong Viện Hàn lâm nói chung và Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam nói riêng đã nỗ lực triển khai chuyển đổi số như tăng cường tham gia xuất bản điện tử; áp dụng phần mềm quản lý bài báo theo mô hình quốc tế; gán mã DOI cho các bài xuất bản; mở rộng hợp tác với các cơ sở nghiên cứu, trường đại học; nâng cao chất lượng nội dung theo chuẩn mực quốc tế. Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy nhiều hạn chế như mức độ ứng dụng công nghệ số chưa đồng đều, năng lực quản trị dữ liệu và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong biên tập - phản biện còn hạn chế, dữ liệu khoa học chưa được kết nối liên thông, các tiêu chuẩn quốc tế về xuất bản khoa học, như DOI, quốc tế hóa hội đồng phản biện, xuất bản theo thông lệ mở, vẫn chưa được vận dụng đầy đủ và số lượng tạp chí đạt chuẩn quốc tế còn khiêm tốn.

Phó Chủ tịch Tạ Minh Tuấn khẳng định, hệ thống các tạp chí khoa học xã hội Việt Nam - với vai trò là nền tảng lan tỏa tri thức, phản biện chính sách, định hướng dư luận khoa học - cần phải đổi mới mạnh mẽ cả về nội dung, phương thức quản lý, công nghệ xuất bản và mô hình vận hành. Từ đó, góp phần định hướng giá trị, củng cố niềm tin khoa học và phản bác thông tin sai lệch - một nhiệm vụ đặc biệt quan trọng trong nền kinh tế tri thức và xã hội số hiện nay.

Tại Hội thảo này, Phó Chủ tịch Tạ Minh Tuấn đề nghị các chuyên gia, nhà khoa học làm rõ một số nội dung: 1) Thực trạng chuyển đổi số trong hoạt động các tạp chí khoa học xã hội Việt Nam trong thời gian qua; 2) Các mô hình, kinh nghiệm trong việc ứng dụng công nghệ số vào xuất bản, phản biện, phân phối và quản lý tri thức; 3) Những khó khăn, thách thức mà các tạp chí trong nước đang phải đối mặt trong tiến trình chuyển đổi số; 4) Giải pháp công nghệ, tổ chức và nguồn nhân lực, nhằm nâng cao chất lượng bài báo, tăng tính minh bạch, chuẩn hóa quốc tế và mở rộng ảnh hưởng học thuật; 5) Định hướng phát triển hệ thống tạp chí khoa học xã hội Việt Nam trong thời kỳ số, gắn với chiến lược chuyển đổi số quốc gia và yêu cầu hội nhập quốc tế.

PGS.TS. Phạm Minh Phúc, Q. Giám đốc Nhà xuất bản và Tạp chí Khoa học xã hội và các Phó Giám đốc PGS.TS. Nguyễn Duy Lợi và TS. Lê Minh Anh chủ trì Hội thảo

Công nghệ số, AI và tiềm năng đổi mới trong xuất bản khoa học

Hội thảo nhận được 27 bài tham luận, trong đó có 25 tham luận về chuyển đối số tạp chí khoa học, 2 tham luận về chuyển đổi số trong lĩnh vực xuất bản sách khoa học, Ban Tổ chức lựa chọn 6 bài viết trình bày tại hai phiên với nhiều nội dung chuyên sâu. Phiên thứ nhất do các diễn giả: PGS.TS. Nguyễn Duy Lợi; TS. Nguyễn Thị Phương Hoa trình bày tập trung làm rõ thực trạng chuyển đổi số trong các tạp chí khoa học xã hội và nhân văn cũng như phân tích cụ thể cơ hội, thách thức và triển vọng chuyển đổi số trong hoạt động tạp chí; các vấn đề đặt ra về công nghệ, nhân lực và quản lý xuất bản. PGS.TS. Từ Thúy Anh với tham luận về mô hình và chia sẻ kinh nghiệm triển khai tại Tạp chí Quản lý và Kinh tế quốc tế, Đại học học Ngoại thương.

Phiên thứ hai do TS. Nguyễn Đức Long, TS. Hoàng Phương Mai và ông Lê Hà Vĩnh trình bày đi sâu vào những vấn đề mang tính chiến lược như quá trình chuyển đổi số và gia nhập Scopus của Tạp chí Vietnam Social Sciences Review; đổi mới sáng tạo trong truyền thông khoa học tại các tạp chí chuyên ngành; cũng như các thách thức và tiềm năng của xuất bản sách khoa học trong thời đại công nghệ số. Các ý kiến thảo luận cho thấy yêu cầu cấp bách của việc chuẩn hóa dữ liệu, tăng cường minh bạch học thuật, ứng dụng AI và mở rộng mô hình xuất bản theo thông lệ quốc tế.

Chia sẻ về tiềm năng của chuyển đổi số trong xuất bản sách khoa học, ông Lê Hà Vĩnh, Bộ Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh vai trò của AI, dữ liệu lớn (Big Data) và điện toán đám mây (Cloud Computing) trong việc tối ưu hóa quy trình biên tập, kiểm duyệt, thiết kế và phát hành, lưu chiểu. Việc ứng dụng công nghệ blockchain vào quản lý bản quyền và lưu chiểu điện tử cũng được xem là hướng đi quan trọng giúp minh bạch hóa xuất bản khoa học Đây là yếu tố rất quan trọng trong xuất bản sách khoa học - nơi vấn đề đạo văn, sao chép nội dung, vi phạm bản quyền vẫn còn tồn tại. Khi mỗi cuốn sách, mỗi bài viết khoa học được gắn mã định danh số (DOI, ISBN điện tử), việc quản lý, trích dẫn và lưu trữ sẽ trở nên dễ dàng, chính xác và an toàn hơn

Ông cho biết Nhà xuất bản Khoa học - Công nghệ - Truyền thông đã khai thác nhiều công cụ AI như: ChatGPT trong nhận dạng chữ viết tay, dịch thuật và rà soát đạo văn; Canva trong thiết kế, xử lý hình ảnh, chỉnh sửa video và âm thanh; AI cũng được sử dụng trong thiết kế bìa sách, giúp tăng năng suất và chất lượng. Bên cạnh đó, công nghệ AI còn được ứng dụng để tạo sách nói với khả năng học và tái hiện giọng đọc theo mẫu. Đặc biệt, đơn vị cũng đang phát triển chatbot chuyên ngành phục vụ công việc nội bộ, hỗ trợ xây dựng quy trình làm việc, tra cứu văn bản và xử lý nghiệp vụ sau khi được huấn luyện bằng dữ liệu chuyên môn. Dù công nghệ hỗ trợ mạnh mẽ đến đâu thì công đoạn thẩm định cuối cùng vẫn thuộc về con người nhằm bảo đảm chuẩn mực khoa học.

Bà Nguyễn Thị Minh Huế, Phó Vụ trưởng Vụ Báo chí - Xuất bản, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương cho rằng trong bối cảnh phát triển mới, mỗi tạp chí cần xác định rõ vị trí của mình trong hệ thống tạp chí khoa học, từ đó xây dựng mục tiêu nâng cao chất lượng, chuẩn hóa tiêu chuẩn và khẳng định thế mạnh riêng.

Đại diện các tạp chí của các đơn vị thuộc Viện Hàn lâm cũng nêu nhiều khó khăn trong việc phát triển tạp chí khoa học trong bối cảnh chuyển đổi số: nguồn nhân lực chuyên môn số; chưa có chiến lược tổng thể hoặc lộ trình số hóa đồng bộ áp dụng cho toàn bộ các tạp chí của Viện Hàn lâm; số lượng tạp chí tham gia các hệ thống chỉ mục quốc tế còn rất hạn chế do phần lớn các tạp chí của Viện Hàn lâm chỉ xuất bản bằng tiếng Việt. Các ý kiến mong muốn trong thời gian tới Viện Hàn lâm và các cơ quan quản lý nhà nước có cơ chế đột phá để tháo gỡ các điểm nghẽn hiện nay.

PGS.TS. Nguyễn Duy Lợi, Phó Giám đốc Nhà Xuất bản và Tạp chí Khoa học xã hội phát biểu tổng kết và bế mạc Hội thảo

Định hướng phát triển và cam kết đổi mới sau hội thảo

Phát biểu tổng kết và bế mạc, PGS.TS. Nguyễn Duy Lợi, Phó Giám đốc Nhà xuất bản và Tạp chí Khoa học xã hội khẳng định các ý kiến trao đổi tại hội thảo đã thống nhất về tín tất yếu của chuyển đổi số trong công tác tạp chí và xuất bản sách. Các đại biểu đồng thời chỉ ra những hạn chế cũng như các cơ hội và thách thức đặt ra trong bối cảnh mới. Qua đó, mong muốn cơ quan chủ quản tiếp tục thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ trong thúc đẩy chuyển đổi số, đặc biệt là chú trọng phát triển nguồn nhân lực - yếu tố được xem là then chốt quyết định thành công.

PGS.TS. Nguyễn Duy Lợi cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cấp hạ tầng số phục vụ xuất bản tạp chí và sách. Qua kinh nghiệm được chia sẻ kinh nghiệm từ Tạp chí Quản lý và Kinh tế quốc tế (Trường Đại học Ngoại thương) và Nhà xuất bản Khoa học - Công nghệ - Truyền thông (Bộ Khoa học và Công nghệ), có thể thấy khoảng cách giữa hệ thống xuất bản sách và tạp chí của Viện Hàn lâm và các đơn vị đi đầu về chuyển đổi số trong lĩnh vực tạp chí, xuất bản trong vẫn còn đáng kể, đòi hỏi sự nỗ lực mạnh mẽ hơn để bắt kịp trong thời gian tới.

PGS.TS. Tạ Minh Tuấn, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm cùng các đại biểu chụp ảnh lưu niệm tại Hội thảo

Hội thảo khép lại trong không khí nghiêm túc và cầu thị, mở ra những định hướng hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm và thúc đẩy chuyển đổi số sâu rộng hơn trong hoạt động xuất bản tạp chí và sách của Viện Hàn lâm. Những ý kiến trao đổi thẳng thắn và thiết thực của các đại biểu là cơ sở quan trọng để Nhà xuất bản và Tạp chí Khoa học xã hội tiếp tục hoàn thiện mô hình quản trị, nâng cao chất lượng xuất bản. Trên tinh thần đó, Ban tổ chức sẽ chắt lọc các ý kiến tham vấn để báo cáo Lãnh đạo Viện Hàn lâm để tham khảo làm căn cứ để chỉ đạo, triển khai trong toàn bộ hệ thống tạp chí của Viện Hàn lâm. Đây sẽ là động lực giúp Nhà xuất bản và Tạp chí Khoa học xã hội và các tạp chí trong Viện Hàn lâm bắt kịp xu hướng phát triển của ngành trong bối cảnh mới, hướng tới mục tiêu xây dựng một hệ thống tạp chí khoa học chuẩn mực, hiện đại và hội nhập./.