Đàm phán Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) giữa ASEAN và Trung Quốc: Thực trạng và triển vọng
Từ khoá:
Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC), Biển Đông, ASEAN, Trung Quốc, Tuyên bố ứng xử các bên ở Biển Đông (DOC).Tóm tắt
Trước diễn biến phức tạp trên Biển Đông, đầu những năm 1990, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đã thống nhất việc phải xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC). Đến nay, việc xây dựng COC diễn ra hết sức chậm chạp. Mục đích của bài viết là làm rõ tiến trình đàm phán COC giữa ASEAN và Trung Quốc, đồng thời phân tích những thách thức đặt ra trong tiến trình đàm phán COC hiện nay. Theo đó, bài viết1 cho rằng, việc hoàn thiện COC có tầm quan trọng đáng kể không chỉ trong việc đảm bảo Biển Đông là vùng biển trung lập và an toàn cho tất cả, mà còn là để bảo vệ lợi ích của các quốc gia ven biển thành viên của ASEAN. Tuy nhiên, hiện nay Trung Quốc và ASEAN vẫn còn nhiều vấn đề bất đồng, chẳng hạn như vấn đề ràng buộc về pháp lý, phạm vi địa lý áp dụng, vấn đề bên thứ ba, cơ chế giải quyết tranh chấp của COC. Cuối cùng, bài viết phân tích triển vọng đối với đàm phán COC trong thời gian tới.
Phân loại ngành
Chính trị học
Tải File
Xuất bản
2023-06-30
Tham khảo
1. Edcel John A. Ibarra (2021), “Revisiting the Need for a Legally Binding Code of Conduct in the South China Sea: Chasing a Moving Target”, CIRSS Commentaries, VOL. VII NO. 1 I March 2021.
2. Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam (2013), “Việt Nam tham dự cuộc họp quan chức ASEAN - Trung Quốc”, https://dangcongsan.vn/thoi-su/viet-nam-tham-du-cuoc-hop-quan-chuc-asean--trung-quoc-206596.html, truy cập ngày 28/2/2022.
3. Báo điện tử VTV news (2018), “Việt Nam tiếp tục khẳng định quan điểm nhất quán về COC”, https://vtv.vn/the-gioi/viet-nam-tiep-tuc-khang-dinh-quan-diem-nhat-quan-ve-coc-20180702190122443.htm, truy cập ngày 28/2/2022.
4. Cổng thông tin điện tử Bộ Quốc phòng nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2014), “Bế mạc Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 47 và các hội nghị liên quan”, http://www.mod.gov.vn/wps/portal/!ut/p/b1/vZPJbqNAGISfxQ9g0SzGcGxoN4uBZg9wQeBgAiYGA w7L0w8zGs0tk8tM_jr9Uklf1aGohIqo5J59VGU2Vu09a37-CZ9iaLmCREMg0BgAjWV8zkAaAwhLvVBRHU8zamF5MlHBDRL3dEydw9Y0TWYN-UqaidjXUJyypHgnxDZHVxSdZd8ebYz9sEDNffBoeL6kLjk1NzN0FXJhcKmulYNfHm2oP2Ksy4HfR OHQmMn9qsqEV9NwDlmEomdvFsFuCxpvQcEnB8HXPZJfFlmBKnc0ABAM5QA0qAau6LAsgOx vw18Q8WY4fgo5M5RPRYBLvXrptPW2uvXqTH6PTasmLDCCyVsjz_JPwBsJ7aNEA3UAPBQapn9 mPRSv5qjar6EbSFBKufXJfwH0vhsog_8NVIiKgab7-sEjDrOhv7nh-d8DdSopmzbfthYacW-gQStPUE67-CLmY1M5fHMNetp15KBDTODzo5jXSZGQeI5nEkmReYDOmaHtxzKP600-RtjAWSUMpbW8lUxaTcVCcmwbZz5l8G1wbOWonqp9mC1SzYPsauvXTGknOX4jeZ88wKMKm7 UkQputnRuowtDr3rY796i-PvccQocuN5zdjrLU9r2guvcPg3cF-o_YcvcDYt7wUg!!/dl4/d5/L2dBISEvZ0FBIS9nQSEh/, truy cập ngày 28/2/2022.
5. Văn Đức (TTXVN) (2016), “Quan chức cao cấp ASEAN - Trung Quốc họp về Biển Đông”, https://baotintuc.vn/thoi-su/quan-chuc-cao-cap-asean-trung-quoc-hop-ve-bien-dong-20160609212726971.htm, truy cập ngày 24/1/2022.
6. Quỳnh Hoa (2012), “ASEAN ra nguyên tắc 6 điểm về Biển Đông”, https://vnexpress.net/asean-ra-nguyen-tac-6-diem-ve-bien-dong-2237401.html, truy cập ngày 2/3/2022.
7. Đình Hiệp (2016), “Cuộc họp lần thứ 12 các Quan chức Cao cấp (SOM) ASEAN-Trung Quốc về Biển Đông”, http://hanoimoi.com.vn/ban-in/Doi-ngoai/836974/cuoc-hop-lan-thu-12-cac-quan-chuc-cao-cap-som-asean-trung-quoc-ve-bien-dong, truy cập ngày 24/1/2022.
8. Ánh Huyền (tổng hợp) (2020), “ASEAN đóng vai trò quan trọng trong giải quyết các tranh chấp ở Biển Đông”,..https://vovworld.vn/vi-VN/binh-luan/asean-dong-vai-tro-quan-trong-trong-giai-quyet-cac-tranh-chap-o-bien-dong-925520.vov, truy cập ngày 15/01/2022.
9. Khánh Lynh (2018), “Trung Quốc tính toán gì khi đưa thời hạn ba năm đàm phán Biển Đông?”, https://vnexpress.net/trung-quoc-tinh-toan-gi-khi-dua-thoi-han-ba-nam-dam-phan-bien-dong-3844793.html, truy cập ngày 2/3/2022.
10. Vũ Đăng Minh (2021), “Bộ Quy tắc ứng xử về Biển Đông: Cần nhưng không nóng vội”, https://baoquocte.vn/bo-quy-tac-ung-xu-ve-bien-dong-can-nhung-khong-nong-voi-154406.html, truy cập ngày 28/2/2022.
11. Nhật Nam (2012), “Indonesia tìm kiếm bộ quy tắc cho Biển Đông”, https://vnexpress.net/indonesia-tim-kiem-bo-quy-tac-cho-bien-dong-2244100.html, truy cập ngày 2/3/2022.
12. Khánh Như (2021). Đàm phán Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông: 25 năm nhìn lại. PLO, 23/7/2021. https://plo.vn/quoc-te/dam-phan-bo-quy-tac-ung-xu-o-bien-dong-25-nam-nhin-lai-1003041.html, truy cập ngày 3/3/2022.
13. RFA(2020),“CóthểhyvọngkếtthúcđàmphánCOCnămnay?”
https://www.rfa.org/vietnamese/news/blog/what-hope-for-coc-this-year-08212020131611.html, truy cập ngày 5/3/2022.
14. Anh Sơn (2021), “AMM-54: Trung Quốc công khai đề cập xây dựng COC phù hợp luật pháp quốc tế và UNCLOS 1982”, https://baoquocte.vn/amm-54-trung-quoc-cong-khai-de-cap-xay-dung-coc-phu-hop-luat-phap-quoc-te-va-unclos-1982-154157.html, truy cập ngày 28/2/2022.
15. Trung tâm WTO (1998), “Tuyên bố Hà Nội năm 1998”, https://trungtamwto.vn/upload/files/fta/174-da-ky-ket/191-asean---aec/207-noi-dung-hiep-dinh/20.%201998-Hanoi-Declaration.pdf, truy cập ngày 18/1/2019.
16. Thanh Niên (2021), “Mỹ tung chiến lược mới nhằm kiềm chế Trung Quốc ở Biển Đông”, https://thanhnien.vn/my-tung-chien-luoc-moi-nham-kiem-che-trung-quoc-o-bien-dong-post1027703.html, truy cập ngày 24/1/2022.
17. Vnexpress (2012), “Indonesia đề xuất dự thảo quy tắc ứng xử Biển Đông”, https://vnexpress.net/indonesia-de-xuat-du-thao-quy-tac-ung-xu-bien-dong-2244850.html, truy cập ngày 2/3/2022.
18. Thế Việt (2021), “Tuyên bố Chủ tịch ARF-28: Cần duy trì an ninh và tự do hàng hải ở Biển Đông; sớm đúc kết một COC thực chất và hiệu quả”, https://baoquocte.vn/tuyen-bo-chu-tich-arf-28-can-duy-tri-an-ninh-va-tu-do-hang-hai-o-bien-dong-som-duc-ket-mot-coc-thuc-chat-va-hieu-qua-154398.html, truy cập ngày 28/2/2022.
19. ASEAN (1992), “1992 ASEAN Declaration on the South China Sea”, signed on 22 July 1992 in
Manila, Philippines by the Foreign Ministers, https://cil.nus.edu.sg/wp-content/uploads/2019/02/1992-ASEAN-Declaration-on-the-South-China-Sea-1.pdf, truy cập ngày 10/11/2020.
20. ASEAN (1995a), “Joint Communique of The Twenty-Eighth ASEAN Ministerial Meeting Bandar Seri Begawan, 29-30 July 1995, https://www.un.org/unispal/document/auto-insert-178007/ (xem bản gốc trong phần Annex), truy cập ngày 10/11/2020.
21. ASEAN (1995b), “Bangkok Summit Declaration of 1995 Bangkok”, 14-15 December 1995, https://asean.org/?static_post=bangkok-summit-declaration-of-1995-bangkok14-15-december-1995, truy cập ngày 10/11/2020.
22. ASEAN (2008), Joint Communique of the 41st ASEAN Ministerial Meeting, “One ASEAN at the Heart of Dynamic Asia” Singapore, 21 July 2008, http://www.asean.org/communities/asean-political-security-community/item/joint-communique-of-the-41st-asean-ministerial-meeting-one-asean-at-the-heart-of-dynamic-asia-singapore-21-july-2008-2, truy cập ngày 10/11/2020 (có thể link cua web lưu trữ của ASEAN bị lỗi. Có thể truy cập nguồn thay thế được lưu trữ trong hệ thống của các nơi đáng tin cậy như: https://cil.nus.edu.sg/wp-content/uploads/2019/05/41st-ASEAN-Ministerial-Meeting.pdf hoặc https://www.nas.gov.sg/archivesonline/data/pdfdoc/20080721977.html)
23. ASEAN (2012), “Declaration on the Conduct of Parties in the South China Sea”, https://asean.org/?static_post=declaration-on-the-conduct-of-parties-in-the-south-china-sea-2, truy cập ngày 15/11/2020.
24. Aseanregionalforum (1995), Chairman’s Statement: The Second ASEAN Regional Forum Ministerial
Meeting, Bandar Seri Begawan, Brunei Darussalam, 1 August 1995. The Second ASEAN Regional
Forum, Bandar Seri Begawan, Brunei Darussalam. 1 August 1995. https://aseanregionalforum.asean.org/wp-content/uploads/2019/01/Second-ARF-Bandar-Seri-Begawan-1-August-1995.pdf, truy cập ngày 10/11/2020.
25. Carl Thayer (2018), “A Closer Look at the ASEAN-China Single Draft South China Sea Code of Conduct, https://thediplomat.com/2018/08/a-closer-look-at-the-asean-china-single-draft-south-china-sea-code-of-conduct/, truy cập ngày 28/2/2022.
26. Crisisgroup (2020), "Competing Visions of International Order in the South China Sea”, https://www.crisisgroup.org/asia/north-east-asia/china/315-competing-visions-international-order-south-china-sea, truy cập ngày 24/1/2022.
27. Viet Hoang (2020), “The Code of Conduct for the South China Sea: A Long and Bumpy Road”, https://thediplomat.com/2020/09/the-code-of-conduct-for-the-south-china-sea-a-long-and-bumpy-road/, truy cập ngày 24/1/2022.
28. Ian Storey (2017), “Assessing the ASEAN-China Framework for the Code of Conduct for the South China Sea”, https://www.iseas.edu.sg/images/pdf/ISEAS_Perspective_2017_62.pdf, truy cập ngày 5/3/2022.
29. Jagannath P. Panda (2020), “Code of Conduct needed for South China Sea”, https://isdp.eu/publication/code-of-conduct-needed-for-south-china-sea/, truy cập ngày 28/2/2022.
30. Rodolfo C. Severino (2010), “ASEAN and the South China Sea”, https://www.jstor.org/stable/26459936, truy cập ngày 10/11/2020.
31. Ramses Amer and Li Jianwei (2021), “South China Sea Efforts Enhanced”, https://www.chinausfocus.com/peace-security/south-china-sea-efforts-enhanced, truy cập ngày 2/3/2022.
32. 外交部介绍王毅访问越南、柬埔寨有关情况 [Bộ Ngoại giao giới thiệu tình hình liên quan đến
chuyến thăm Việt Nam và Campuchia của Vương Nghị], 2021年09月13日, https://news.sina.com.cn/o/2021-09-13/doc-iktzscyx3973976.shtml, truy cập ngày 2/3/2022.
33. Xinhua 新华网 (2021). 王毅谈南海问题：排除干扰，推进“南海行为准则”磋商 [Vương Nghị bàn về vấn đề Biển Đông: Loại bỏ sự can thiệp và thúc đẩy tham vấn về “Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển
Đông”]. 07 March, 2021. http://www.xinhuanet.com/politics/2021-03/07/c_1127180640.htm, truy cập ngày 1/3/2022.
34. Wu Shicun 吴士存 (2021), “后疫情时代”的南海形势及中国的应对之道[Tình hình Biển Đông trong thời hậu đại dịch và cách ứng phó của Trung Quốc]. 中国南海研究院 [Viện Nghiên cứu Nam Hải Trung Quốc], http://www.nanhai.org.cn/review_c/517.html, truy cập ngày 24/01/2022.
35. Sohu (2020), “中国驻东盟大使：维护南海和平稳定是中国和东盟国家共同战略诉求”[ “Đại sứ Trung Quốc tại ASEAN: Duy trì hòa bình và ổn định ở Biển Đông là khát vọng chiến lược chung của Trung Quốc và các nước ASEAN”], https://www.sohu.com/a/418367967_123753, truy cập ngày 24/1/2022.
36. 王勇 (2020), 《南海行为准则》磋商难点与中国的应对[Khó khăn trong quá trình đàm phán Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông và sự ứng phó của Trung Quốc]. 中国海洋大学学报社会科学版 [Ấn bản Khoa học Xã hội của Tạp chí Đại học Hải dương Trung Quốc] 2020 Issue (1): 33-46 DOI: 10.16497/j.cnki.1672-335X.202001004.
2. Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam (2013), “Việt Nam tham dự cuộc họp quan chức ASEAN - Trung Quốc”, https://dangcongsan.vn/thoi-su/viet-nam-tham-du-cuoc-hop-quan-chuc-asean--trung-quoc-206596.html, truy cập ngày 28/2/2022.
3. Báo điện tử VTV news (2018), “Việt Nam tiếp tục khẳng định quan điểm nhất quán về COC”, https://vtv.vn/the-gioi/viet-nam-tiep-tuc-khang-dinh-quan-diem-nhat-quan-ve-coc-20180702190122443.htm, truy cập ngày 28/2/2022.
4. Cổng thông tin điện tử Bộ Quốc phòng nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2014), “Bế mạc Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 47 và các hội nghị liên quan”, http://www.mod.gov.vn/wps/portal/!ut/p/b1/vZPJbqNAGISfxQ9g0SzGcGxoN4uBZg9wQeBgAiYGA w7L0w8zGs0tk8tM_jr9Uklf1aGohIqo5J59VGU2Vu09a37-CZ9iaLmCREMg0BgAjWV8zkAaAwhLvVBRHU8zamF5MlHBDRL3dEydw9Y0TWYN-UqaidjXUJyypHgnxDZHVxSdZd8ebYz9sEDNffBoeL6kLjk1NzN0FXJhcKmulYNfHm2oP2Ksy4HfR OHQmMn9qsqEV9NwDlmEomdvFsFuCxpvQcEnB8HXPZJfFlmBKnc0ABAM5QA0qAau6LAsgOx vw18Q8WY4fgo5M5RPRYBLvXrptPW2uvXqTH6PTasmLDCCyVsjz_JPwBsJ7aNEA3UAPBQapn9 mPRSv5qjar6EbSFBKufXJfwH0vhsog_8NVIiKgab7-sEjDrOhv7nh-d8DdSopmzbfthYacW-gQStPUE67-CLmY1M5fHMNetp15KBDTODzo5jXSZGQeI5nEkmReYDOmaHtxzKP600-RtjAWSUMpbW8lUxaTcVCcmwbZz5l8G1wbOWonqp9mC1SzYPsauvXTGknOX4jeZ88wKMKm7 UkQputnRuowtDr3rY796i-PvccQocuN5zdjrLU9r2guvcPg3cF-o_YcvcDYt7wUg!!/dl4/d5/L2dBISEvZ0FBIS9nQSEh/, truy cập ngày 28/2/2022.
5. Văn Đức (TTXVN) (2016), “Quan chức cao cấp ASEAN - Trung Quốc họp về Biển Đông”, https://baotintuc.vn/thoi-su/quan-chuc-cao-cap-asean-trung-quoc-hop-ve-bien-dong-20160609212726971.htm, truy cập ngày 24/1/2022.
6. Quỳnh Hoa (2012), “ASEAN ra nguyên tắc 6 điểm về Biển Đông”, https://vnexpress.net/asean-ra-nguyen-tac-6-diem-ve-bien-dong-2237401.html, truy cập ngày 2/3/2022.
7. Đình Hiệp (2016), “Cuộc họp lần thứ 12 các Quan chức Cao cấp (SOM) ASEAN-Trung Quốc về Biển Đông”, http://hanoimoi.com.vn/ban-in/Doi-ngoai/836974/cuoc-hop-lan-thu-12-cac-quan-chuc-cao-cap-som-asean-trung-quoc-ve-bien-dong, truy cập ngày 24/1/2022.
8. Ánh Huyền (tổng hợp) (2020), “ASEAN đóng vai trò quan trọng trong giải quyết các tranh chấp ở Biển Đông”,..https://vovworld.vn/vi-VN/binh-luan/asean-dong-vai-tro-quan-trong-trong-giai-quyet-cac-tranh-chap-o-bien-dong-925520.vov, truy cập ngày 15/01/2022.
9. Khánh Lynh (2018), “Trung Quốc tính toán gì khi đưa thời hạn ba năm đàm phán Biển Đông?”, https://vnexpress.net/trung-quoc-tinh-toan-gi-khi-dua-thoi-han-ba-nam-dam-phan-bien-dong-3844793.html, truy cập ngày 2/3/2022.
10. Vũ Đăng Minh (2021), “Bộ Quy tắc ứng xử về Biển Đông: Cần nhưng không nóng vội”, https://baoquocte.vn/bo-quy-tac-ung-xu-ve-bien-dong-can-nhung-khong-nong-voi-154406.html, truy cập ngày 28/2/2022.
11. Nhật Nam (2012), “Indonesia tìm kiếm bộ quy tắc cho Biển Đông”, https://vnexpress.net/indonesia-tim-kiem-bo-quy-tac-cho-bien-dong-2244100.html, truy cập ngày 2/3/2022.
12. Khánh Như (2021). Đàm phán Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông: 25 năm nhìn lại. PLO, 23/7/2021. https://plo.vn/quoc-te/dam-phan-bo-quy-tac-ung-xu-o-bien-dong-25-nam-nhin-lai-1003041.html, truy cập ngày 3/3/2022.
13. RFA(2020),“CóthểhyvọngkếtthúcđàmphánCOCnămnay?”
https://www.rfa.org/vietnamese/news/blog/what-hope-for-coc-this-year-08212020131611.html, truy cập ngày 5/3/2022.
14. Anh Sơn (2021), “AMM-54: Trung Quốc công khai đề cập xây dựng COC phù hợp luật pháp quốc tế và UNCLOS 1982”, https://baoquocte.vn/amm-54-trung-quoc-cong-khai-de-cap-xay-dung-coc-phu-hop-luat-phap-quoc-te-va-unclos-1982-154157.html, truy cập ngày 28/2/2022.
15. Trung tâm WTO (1998), “Tuyên bố Hà Nội năm 1998”, https://trungtamwto.vn/upload/files/fta/174-da-ky-ket/191-asean---aec/207-noi-dung-hiep-dinh/20.%201998-Hanoi-Declaration.pdf, truy cập ngày 18/1/2019.
16. Thanh Niên (2021), “Mỹ tung chiến lược mới nhằm kiềm chế Trung Quốc ở Biển Đông”, https://thanhnien.vn/my-tung-chien-luoc-moi-nham-kiem-che-trung-quoc-o-bien-dong-post1027703.html, truy cập ngày 24/1/2022.
17. Vnexpress (2012), “Indonesia đề xuất dự thảo quy tắc ứng xử Biển Đông”, https://vnexpress.net/indonesia-de-xuat-du-thao-quy-tac-ung-xu-bien-dong-2244850.html, truy cập ngày 2/3/2022.
18. Thế Việt (2021), “Tuyên bố Chủ tịch ARF-28: Cần duy trì an ninh và tự do hàng hải ở Biển Đông; sớm đúc kết một COC thực chất và hiệu quả”, https://baoquocte.vn/tuyen-bo-chu-tich-arf-28-can-duy-tri-an-ninh-va-tu-do-hang-hai-o-bien-dong-som-duc-ket-mot-coc-thuc-chat-va-hieu-qua-154398.html, truy cập ngày 28/2/2022.
19. ASEAN (1992), “1992 ASEAN Declaration on the South China Sea”, signed on 22 July 1992 in
Manila, Philippines by the Foreign Ministers, https://cil.nus.edu.sg/wp-content/uploads/2019/02/1992-ASEAN-Declaration-on-the-South-China-Sea-1.pdf, truy cập ngày 10/11/2020.
20. ASEAN (1995a), “Joint Communique of The Twenty-Eighth ASEAN Ministerial Meeting Bandar Seri Begawan, 29-30 July 1995, https://www.un.org/unispal/document/auto-insert-178007/ (xem bản gốc trong phần Annex), truy cập ngày 10/11/2020.
21. ASEAN (1995b), “Bangkok Summit Declaration of 1995 Bangkok”, 14-15 December 1995, https://asean.org/?static_post=bangkok-summit-declaration-of-1995-bangkok14-15-december-1995, truy cập ngày 10/11/2020.
22. ASEAN (2008), Joint Communique of the 41st ASEAN Ministerial Meeting, “One ASEAN at the Heart of Dynamic Asia” Singapore, 21 July 2008, http://www.asean.org/communities/asean-political-security-community/item/joint-communique-of-the-41st-asean-ministerial-meeting-one-asean-at-the-heart-of-dynamic-asia-singapore-21-july-2008-2, truy cập ngày 10/11/2020 (có thể link cua web lưu trữ của ASEAN bị lỗi. Có thể truy cập nguồn thay thế được lưu trữ trong hệ thống của các nơi đáng tin cậy như: https://cil.nus.edu.sg/wp-content/uploads/2019/05/41st-ASEAN-Ministerial-Meeting.pdf hoặc https://www.nas.gov.sg/archivesonline/data/pdfdoc/20080721977.html)
23. ASEAN (2012), “Declaration on the Conduct of Parties in the South China Sea”, https://asean.org/?static_post=declaration-on-the-conduct-of-parties-in-the-south-china-sea-2, truy cập ngày 15/11/2020.
24. Aseanregionalforum (1995), Chairman’s Statement: The Second ASEAN Regional Forum Ministerial
Meeting, Bandar Seri Begawan, Brunei Darussalam, 1 August 1995. The Second ASEAN Regional
Forum, Bandar Seri Begawan, Brunei Darussalam. 1 August 1995. https://aseanregionalforum.asean.org/wp-content/uploads/2019/01/Second-ARF-Bandar-Seri-Begawan-1-August-1995.pdf, truy cập ngày 10/11/2020.
25. Carl Thayer (2018), “A Closer Look at the ASEAN-China Single Draft South China Sea Code of Conduct, https://thediplomat.com/2018/08/a-closer-look-at-the-asean-china-single-draft-south-china-sea-code-of-conduct/, truy cập ngày 28/2/2022.
26. Crisisgroup (2020), "Competing Visions of International Order in the South China Sea”, https://www.crisisgroup.org/asia/north-east-asia/china/315-competing-visions-international-order-south-china-sea, truy cập ngày 24/1/2022.
27. Viet Hoang (2020), “The Code of Conduct for the South China Sea: A Long and Bumpy Road”, https://thediplomat.com/2020/09/the-code-of-conduct-for-the-south-china-sea-a-long-and-bumpy-road/, truy cập ngày 24/1/2022.
28. Ian Storey (2017), “Assessing the ASEAN-China Framework for the Code of Conduct for the South China Sea”, https://www.iseas.edu.sg/images/pdf/ISEAS_Perspective_2017_62.pdf, truy cập ngày 5/3/2022.
29. Jagannath P. Panda (2020), “Code of Conduct needed for South China Sea”, https://isdp.eu/publication/code-of-conduct-needed-for-south-china-sea/, truy cập ngày 28/2/2022.
30. Rodolfo C. Severino (2010), “ASEAN and the South China Sea”, https://www.jstor.org/stable/26459936, truy cập ngày 10/11/2020.
31. Ramses Amer and Li Jianwei (2021), “South China Sea Efforts Enhanced”, https://www.chinausfocus.com/peace-security/south-china-sea-efforts-enhanced, truy cập ngày 2/3/2022.
32. 外交部介绍王毅访问越南、柬埔寨有关情况 [Bộ Ngoại giao giới thiệu tình hình liên quan đến
chuyến thăm Việt Nam và Campuchia của Vương Nghị], 2021年09月13日, https://news.sina.com.cn/o/2021-09-13/doc-iktzscyx3973976.shtml, truy cập ngày 2/3/2022.
33. Xinhua 新华网 (2021). 王毅谈南海问题：排除干扰，推进“南海行为准则”磋商 [Vương Nghị bàn về vấn đề Biển Đông: Loại bỏ sự can thiệp và thúc đẩy tham vấn về “Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển
Đông”]. 07 March, 2021. http://www.xinhuanet.com/politics/2021-03/07/c_1127180640.htm, truy cập ngày 1/3/2022.
34. Wu Shicun 吴士存 (2021), “后疫情时代”的南海形势及中国的应对之道[Tình hình Biển Đông trong thời hậu đại dịch và cách ứng phó của Trung Quốc]. 中国南海研究院 [Viện Nghiên cứu Nam Hải Trung Quốc], http://www.nanhai.org.cn/review_c/517.html, truy cập ngày 24/01/2022.
35. Sohu (2020), “中国驻东盟大使：维护南海和平稳定是中国和东盟国家共同战略诉求”[ “Đại sứ Trung Quốc tại ASEAN: Duy trì hòa bình và ổn định ở Biển Đông là khát vọng chiến lược chung của Trung Quốc và các nước ASEAN”], https://www.sohu.com/a/418367967_123753, truy cập ngày 24/1/2022.
36. 王勇 (2020), 《南海行为准则》磋商难点与中国的应对[Khó khăn trong quá trình đàm phán Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông và sự ứng phó của Trung Quốc]. 中国海洋大学学报社会科学版 [Ấn bản Khoa học Xã hội của Tạp chí Đại học Hải dương Trung Quốc] 2020 Issue (1): 33-46 DOI: 10.16497/j.cnki.1672-335X.202001004.
